کدام نوع الکل برای مقابله با ویروس کرونا مؤثر است؟
در پی گسترش ویروس کرونا در جهان، استفاده از الکل برای ضدعفونی کردن سطوح و اشیاء به منظور پیشگیری از ابتلا به این بیماری، به طور قابل ملاحظه‌ای افزایش یافته است. اما از کدام نوع الکل برای مقابله با ویروس کرونا باید استفاده کنیم؟ تفاوت اتانول و متانول در چیست؟ مسمومیت الکلی ناشی از متانول، چه خطرات و عوارضی دارد؟
با افزایش ناگهانی تقاضا برای خرید الکل و کمیاب شدن الکل اتانول در پی شیوع ویروس کرونا، برخی تولیدکنندگانِ سودجو از ناآگاهی مصرف‌کنندگان سوءاستفاده کرده و به فروش الکل متانول روی آوردند.
عدم شناخت مصرف‌کنندگان از انواع الکل و کاربردهای آنها از یک سو، و سودجویی فروشندگان از سوی دیگر، باعث شد تا الکل به جای پیشگیری از ابتلا به بیماری، تلفات انسانی به بار آورد. از آنجا که صدها نفر از مردم، در استان‌های مختلف ایران، به هدف مصونیت از ابتلا به ویروس کرونا، دچار مسمومیت الکلی شده و شمار زیادی از آنان نیز جان خود را ازدست داده‌اند، کسب اطلاعات دقیق در مورد انواع الکل و نحوۀ ضدعفونی با آن، ضرورت دارد.
تفاوت اتانول و متانول در چیست؟
الکل، ماده‌ای آلی است که از مواد طبیعی بدست می‌آید. الکل اتیلیک یا "اتانول" کاربرد طبی دارد و الکل متیلیک یا "متانول" دارای کاربرد صنعتی است.
"اتانول" از تخمیر قند و نشاسته با مخمر نان به دست می‌آید. در فرایند حرارت دادن غلات، میوه‌ها یا نیشکر و سپس افزودن مالت به آن، قسمتی از نشاسته موجود در آنها به قندهای ساده‌تر تبدیل می‌شود و با افزودن مخمر نان و همچنین گرم نگه داشتن این محلول، قند بدست‌آمده به اتانول تبدیل می‌شود. علاوه بر غلات، این نوع الکل از میوه‌ها نیز به دست می‌آید و در پزشکی، داروسازی، صنایع آرایشی و بهداشتی و همچنین در نوشیدنی‌های الکلی به‌کار می‌رود. الکل حاصل از تخمیر غلات و میوه‌ها، تنها ۱۲ تا ۱۵ درصد غلظت دارد و برای افزایش غلظت آن، باید محلول بدست‌آمده را تقطیر کرد تا به الکل حداکثر ۹۵ درصد رسید.
اما "متانول"، در صنعت و از واکنش گاز مونوکسید کربن و هیدروژن بدست می‌آید. این واکنش در دما و فشار بالا و در حضور کاتالیزور انجام می‌شود و تولید آن به محیط صنعتی مجهزی نیاز دارد. این نوع الکل که از تقطیر چوب هم قابل تولید است و به همین دلیل به عنوان الکل چوب هم شناخته می‌شود، به عنوان سوخت و حلال در برخی صنایع کاربرد دارد. مصرف خوراکی متانول مرگبار و کشنده است و از آنجا که می‌تواند از راه پوست نیز جذب بدن شود، حتی در صنایع آرایشی و بهداشتی نیز کاربردی ندارد. با وجود اینکه متانول نیز نوعی الکل محسوب می‌شود، اما به دلیل تفاوت در فرمول‌های شیمیایی آن، برای ضدعفونی کردن سطوح و از بین بردن ویروس‌ها نیز بی‌فایده است.
با آنکه گفته می شود اتانول الکل خوراکی و متانول الکل صنعتی است، اما اتانول هم علاوه بر انواع خوراکی و طبی، نوع صنعتی هم دارد که برای ایجاد تمایز بین آنها، به اتانول‌هایی با خلوص کمتر، موادی مانند رنگ‌های قرمز و زرد، تلخ‌کننده‌ها و حتی متانول، اضافه می‌کنند و از آن نیز به عنوان "الکل صنعتی" یاد می‌کنند. بدیهی است که این نوع اتانول هم به هیچ‌وجه نمی‌تواند کاربردهای طبی و خوراکی داشته باشد. این در حالیست که اخیراً برخی سودجویان در دوران کمیابی اتانول، با افزودن وایتکس به این الکل‌های صنعتی رنگی، آن را دوباره سفید کرده و به جای الکل طبی برای ضدعفونی کردن به مردم فروخته‌اند.
از سوی دیگر، متانول هم مثل اتانول، بی‌رنگ و گاهی بی‌بو است و همین امر باعث شده تا در شرایطی که تقاضا برای الکل به شدت افزایش پیدا کرده، برخی که پیش‌تر از متانول در صنایع و تولیدات خود استفاده می‌کردند، آن را راهی بازار پرمشتری الکل کنند. به این ترتیب متانول در بطری‌های پلاستیکی کوچک و بزرگ، با برچسبی که به سادگی توسط هرکسی قابل چاپ و تهیه است، به جای الکل طبی و اتانول راهی بازار مصرف شد.
همچنین احتمال می رود که فروشندگان مشروبات دست‌ساز نیز که معمولاً از اتانول موجود در بازار برای تهیۀ مشروبات تقلبی استفاده می‌کردند، آگاهانه یا ناآگاهانه از متانول استفاده کرده باشند؛ در نتیجه می‌توان پی‌برد که چرا مسمومیت‌های الکلی در کشور طی یک ماه اخیر، شدتی بی‌سابقه یافته و صدها نفر را قربانی کرده است.
چگونه اتانول و متانول را از هم تشخیص دهیم؟
همانطور که گفته شد، اتانول صنعتی هم ممکن است حاوی درصدی متانول باشد؛ بنابراین در صورتی که برای مصرف بهداشتی به دنبال تهیۀ اتانول هستید، باید از صنعتی‌نبودن آن صددرصد اطمینان حاصل کنید
بررسی کردن برچسب روی محصول، این روزها کافی نیست زیرا نمی‌توان به سادگی از اصالت آن اطمینان حاصل کرد. از طرف دیگر، باید بیش از پیش از مصرف مشروبات الکلی در کشور دوری کنید زیرا اصالت آن و نوع الکلی که در آن به کار رفته، قابل تشخیص نیست.
اگر برای ضدعفونی‌کردن سطوح و دست، به منظور پیشگیری از ابتلا به کرونا به دنبال تهیۀ الکل هستید، باید از الکل اتانول ۷۰ درصدی که با ترکیبات خاصی توسط شرکت‌های دارویی معتبر و به طور مشخص برای ضدعفونی‌کردن دست تولید شده، استفاده کنید.
تا جایی که ممکن است از مواد شوینده و ضدعفونی‌کنندۀ معمول با برندهای معتبر استفاده کنید و در شرایطی که به این مواد دسترسی ندارید، از اتانول استفاده کنید.
در صورت رعایت این نکات، نیازی نیست بدانید که چگونه انواع الکل را باید از هم تشخیص بدهید. اما به طور کلی توجه به رنگ، اولین نکته برای تشخیص الکل صنعتی و غیرصنعتی است. به الکل‌های صنعتی رنگ افزوده می‌شود تا متمایز باشند. در صورت سفید بودن الکل، اگر به اصالت آن شک داشتید، از روش روشن‌کردن شعله‌ای مختصر با آن استفاده کنید. شعلۀ متانول یا الکل صنعتی در پایین آبی، و در بالا زرد و نارنجی‌رنگ است؛ در حالیکه اتانول یا الکل طبی، شعله‌ای یکدست آبی دارد. استناد کردن به بوی الکل نیز راه قابل اطمینانی نیست زیرا انواع متفاوتی از الکل با بوهای متفاوت یا بدون بو تولید می‌شوند.
اتانول چگونه با ویروس کرونا مقابله می‌کند؟
ویروس کرونا ساختاری لیپیدی دارد که لایه‌ای از چربی دور آن را احاطه کرده است. بنابراین هر حلالی که بتواند این چربی‌ها را از بین ببرد برای مقابله با این ویروس مناسب است. مسلماً ارزان‌ترین و در دسترس‌ترین راه پیشگیری، شستشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون به مدت ٢٠ ثانیه است. برای ضدعفونی کردن سطوح نیز ضدعفونی کننده‌های معمولی از جمله آب ژاول یا وایتکس رقیق‌شده، مناسب‌ترین مواد شوینده محسوب می‌شوند، به ویژه آنکه این روزها ژل‌های ضدعفونی کنندۀ دست، کمیاب و گران‌قیمت شده‌اند.
در صورتی که مواد شوینده عادی در دسترس نبود، می توانید از الکل استفاده کنید. در این صورت باید دقت کنید که مناسب‌ترین نوع الکل برای ضدعفونی‌کردن، الکل اتانول با غلظت حدود ۷۰ درصد است که از اصالت آن اطمینان دارید. الکل‌هایی با غلظت ۲۵ درصد به بالا خاصیت میکروب‌کشی خوبی دارند اما تحقیقات نشان داده است که برای مقابله با ویروس کرونا، الکل اتانول با غلظت حدود ۷۰ درصد این ویروس را از بین می‌برد.
غلظت اتانول در حالت عادی ۹۶ درصد است اما غلظت بالای الکل به معنی تأثیر بیشتر و کارایی بهتر آن نیست. اتانول ۹۶ درصد، با ایجاد فعل و انفعالاتی در ویروس، آن را در برابر الکل نفوذناپذیر می‌کند؛ بنابراین باید رقیق شود.
اسپری‌های الکلی استانداردی که توسط شرکت‌های معتبر تولید شده‌اند، شامل ۷۰ درصد اتانول است و بقیۀ آن را آب و موادی برای جلوگیری از خشکی پوست تشکیل می‌دهد. با این حال اگر به اسپری استاندارد اتانول دسترسی ندارید و از اصالت اتانول ۹۶ درصد اطمینان دارید، می‌توانید با افزودن ۲۵ تا ۳۰ درصد آب مقطر یا آب جوشیدۀ سرد به آن، (مثلاً ۷۰ سی‌سی اتانول و ۳۰ سی‌سی آب) به سادگی اتانول ۷۰ درصد فراهم کنید. البته درصورت افزودن آب بیشتر، اتانول تضعیف می‌شود و خاصیت ویروس‌کشی خود را از دست می‌دهد.
مسمومیت الکلی با متانول چه خطراتی دارد؟
الکل متانول پس از ورود به بدن کاملاً جذب می‌شود و غلظت آن در خون، ۶۳ تا ۸۳ دقیقه بعد به نقطه اوج می‌رسد و پس از جذب، در آب بدن توزیع می‌شود. الکل صنعتی اگر وارد بدن فردی شود، عواقب مرگباری در پی دارد و حتی اگر این فرد زنده بماند، حتماً دچار آسیب‌هایی مانند نابینایی، احتلالات کبدی و کلیوی یا عوارض مغزی می‌شود.
هرچند مصرف اتانول هم ممکن است منجر به مسمومیت افراد شود اما تفاوت‌های آشکاری بین مسمومیت با اتانول و متانول وجود دارد. در مسمومیت با اتانول، حال بیمار با گذشت چند ساعت رو به بهبود می‌رود اما در مسمومیت با متانول چنین نیست. این در حالی است که افراد پس از مصرف متانول معمولاً به موقع به مراکز درمانی مراجعه نمی‌کنند. در این شرایط، زمان اهمیت حیاتی دارد و فرد مسموم هرچه زودتر به بیمارستان مراجعه کند، شانس بیشتری برای نجات از مرگ احتمالی خواهد داشت. بنابراین اگر کسی پس از مصرف نوشیدنی الکلی دچار علائمی مانند سردرد، سرگیجه، تهوع، شکم‌درد، ضعف عمومی، کاهش هوشیاری، تاری دید، تشنج و ... شد، در سریع‌ترین زمان ممکن باید به مراکز درمانی منتقل شود.